Δυσανεξία στη λακτόζη

Η δυσανεξία στη λακτόζη είναι μια πεπτική διαταραχή που προκαλείται από την ανικανότητα του γαστρεντερικού συστήματος να χωνέψει την λακτόζη, τον κύριο υδατάνθρακα των γαλακτοκομικών προϊόντων.

Γράφει η Κυριακή Απέργη

Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Η λακτόζη είναι ένας δισακχαρίτης, που αποτελείται από δύο απλά σάκχαρα, την γλυκόζη και γαλακτόζη. Το ένζυμο λακτάση είναι απαραίτητο για να διασπάσει τη λακτόζη σε γλυκόζη και γαλακτόζη, η οποία μπορεί στη συνέχεια να απορροφηθεί στην κυκλοφορία του αίματος και να χρησιμοποιηθεί για την ενέργεια. Χωρίς επαρκή λακτάση, λακτόζη κινείται μέσω του εντέρου άπεπτη και προκαλεί γαστρεντερικά συμπτώματα.

Τα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη είτε δεν παράγουν αρκετές ποσότητες του ενζύμου λακτάση ή το ένζυμο δεν είναι τόσο λειτουργικό.

Λακτόζη βρίσκεται επίσης στο μητρικό γάλα. Σχεδόν όλοι γεννιόμαστε με την ικανότητα να την χωνέψουμε. Η δυσανεξία στη λακτόζη είναι πολύ σπάνια σε παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών, ενώ στη ενήλικο ζωή, είναι πολύ συχνή και επηρεάζει περίπου το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού (1). Οι άνθρωποι με δυσανεξία στην λακτόζη βιώνουν δυσάρεστα πεπτικά προβλήματα όταν τρώνε γαλακτοκομικά, με αρνητική επίδραση στην ποιότητα ζωής τους, όπως είναι: φούσκωμα, διάρροια και κοιλιακές κράμπες. Η συχνότητα εμφάνισης ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των χωρών, όπως φαίνεται σε αυτό το χάρτη:

πηγή

Αιτίες της Δυσανεξία στη Λακτόζη

Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι της δυσανεξίας στη λακτόζη.

Η πρωτοπαθής δυσανεξία στη λακτόζη, που είναι η πιο κοινή, προκαλείται από την μείωση στην παραγωγή λακτάσης με την ηλικία. (2)

Αυτή η μορφή της δυσανεξίας στη λακτόζη μπορεί να έχει γενετική βάση και είναι πιο συχνή σε ορισμένους πληθυσμούς από τους άλλους. Πληθυσμιακές μελέτες έχουν υπολογίσει ότι η δυσανεξία στη λακτόζη επηρεάζει 5-17% των Ευρωπαίων, περίπου το 44% των Αμερικανών και το 60-80% των Αφρικανών και Ασιατών. (3)

Η δευτεροπαθής δυσανεξία στη λακτόζη είναι πιο σπάνια και προκαλείται εξαιτίας άλλων ασθενειών όπως κάποιου ιού στο γαστρεντερικό, μετά από γαστρεντερίτιδα ή εξαιτίας μιας πιο σοβαρής ασθένειας όπως η κοιλιοκάκη.

Η δευτεροπαθής δυσανεξία στην λακτόζη προκαλείται επειδή η φλεγμονή στο τοίχωμα του εντέρου μπορεί να οδηγήσει σε μια προσωρινή μείωση της παραγωγής λακτάσης (4).

Αν δεν γίνει σωστή διαχείριση, η δυσανεξία στη λακτόζη μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στο πεπτικό σύστημα. Τα πιο κοινά συμπτώματα είναι:

• Φουσκώματα

• Κοιλιακές κράμπες.

• Αέρια

• Διάρροια

• Ναυτία

• Εμετός

• Πόνος χαμηλά στην κοιλιά 

• Μερικές φορές δυσκοιλιότητα.

• Μερικοί άνθρωποι βιώνουν επίσης επείγουσα ανάγκη να πάνε στην τουαλέτα (5)

Η διάρροια οφείλεται στην αχώνευτη λακτόζη, η οποία κατακρατεί το νερό στο πεπτικό σύστημα. Μόλις φτάσει το παχύ έντερο, η λακτόζη ζυμώνεται από τα βακτήρια του εντέρου, σχηματίζοντας λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου και φυσικό αέριο, προκαλώντας τα δυσάρεστα συμπτώματα.

Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων μπορεί να ποικίλει, ανάλογα με την ποσότητα της λακτόζης αλλά και του προσωπικού ορίου που ο κάθε ασθενής μπορεί να ανεχθεί. (6)

Διαχείριση: 

Η αποφυγή της λακτόζης σημαίνει αποφυγή όλων των γαλακτοκομικών τα οποία όμως είναι πλούσια σε πολλά θρεπτικά συστατικά.

Τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι  σημαντικές πηγές πρωτεϊνών, ασβεστίου και βιταμινών Α, Β12 και D (7).

Αυτός ο θρεπτικός συνδυασμός καθιστά τα γαλακτοκομικά τροφή για τα οστά, βοηθώντας στην διατήρηση της οστικής πυκνότητας και στη μείωση του κινδύνου καταγμάτων των οστών. (8,9,10) Η κατανάλωση γαλακτοκομικών έχουν επίσης συνδεθεί με μειωμένο κίνδυνο του διαβήτη τύπου 2 και την παχυσαρκία (11, 12)

Αν τα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη περιορίζουν ή αποφεύγουν τα γαλακτοκομικά προϊόντα από τη διατροφή τους, χωρίς να καλύπτουν τις ανάγκες τους από άλλες πηγές, ενδεχομένως να παρουσιάσουν ελλείψεις σε ορισμένα θρεπτικά συστατικά.

Πηγές λακτόζης: 

• Γάλα (όλα τα είδη)

• Τυριά (συμπεριλαμβανομένων των σκληρών και μαλακών τυριών)

• Παγωτό

• Γιαούρτι

• Βούτυρο γάλακτος

Λακτόζη πιθανόν να περιέχεται σε: 

• Φαγητά με γαλακτώδες σάλτσα, όπως πίτες, τάρτες, ζυμαρικά

• Μπισκότα και κράκερ

• Σοκολάτα και είδη ζαχαροπλαστικής

• Ψωμιά και αρτοσκευάσματα

• Κέικ

• Δημητριακά πρωινού

• Στιγμιαίες σούπες και σάλτσες

• Επεξεργασμένα κρέατα, όπως ζαμπόν ή λουκάνικα

• Έτοιμα γεύματα

• Σως και σάλτσες

• Πατατάκια, ξηροί καρποί και άλλα αρωματισμένα τρόφιμα 

• Γλυκά και κρέμες.

Άλλα ονόματα για την "κρυφή" προστιθέμενη λακτόζη στις ετικέτες:

• Γάλα=

• Στερεά γάλακτος

• Σκόνη γάλακτος

• Ορός γάλακτος

• Πρωτεΐνη ορού γάλακτος 

• Καζεΐνη γάλακτος

• Τυρόπηγμα

• Σάκχαρο γάλακτος

• Βουτυρόγαλα

• Τυρί

• Βυνοποιημένο γάλα.

• Ξηρά στερεά γάλακτος

• Κρέμα γάλακτος

• Συμπυκνωμένη πρωτεΐνη ορού γάλακτος 

• Υποπροϊόντα γάλακτος

Η λακτόζη δεν πρέπει να συγχέεται με το γαλακτικό οξύ, λακταλβουμίνη ή την καζεΐνη.

Τα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη ενδέχεται να μπορούν να φάνε κάποιο γαλακτοκομικό. Οι περισσότεροι άνθρωποι με δυσανεξία στη λακτόζη, μπορούν να ανεχθούν μικρές ποσότητες λακτόζης. Για παράδειγμα, μερικοί άνθρωποι μπορούν να ανεχθούν μικρή ποσότητα γάλακτος στο τσάι, αλλά όχι ένα μπολ γάλα με δημητριακά.

Πιστεύεται ότι τα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη μπορούν να ανεχθούν μέχρι 18 γραμμάρια λακτόζης, όλη την ημέρα  και έως 12 γραμμάρια λακτόζης σε ένα γεύμα, όσο δηλαδή περιέχεται σε 1 φλιτζάνι (230 ml) γάλα. (13).

Ορισμένοι τύποι των γαλακτοκομικών προϊόντων είναι επίσης φυσικά χαμηλά σε λακτόζη, όταν καταναλώνονται σε συνήθεις δόσεις τους. Το βούτυρο, για παράδειγμα, περιέχει μόνο 0,1 γραμμάρια λακτόζης ανά μερίδα 20 γραμμαρίων.

Ορισμένα είδη τυριών, όπως το τσένταρ, Swiss, Colby, Monterey Jack και η μοτσαρέλα, έχουν επίσης λιγότερο από 1 γραμμάριο λακτόζης ανά μερίδα.

Το παραδοσιακό γιαούρτι έχει την τάση να προκαλεί λιγότερα συμπτώματα σε άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη από άλλους τύπους γάλακτος (14).

Για την κάλυψη των αναγκών σε ασβέστιο συστήνονται εναλλακτικές πηγές ασβεστίου.

Η ποσότητα αυτή δεν καλύπτει την ανάγκη για ασβέστιο, καθώς η συνιστώμενη πρόσληψη ασβεστίου είναι 800- 1000 mg ανά ημέρα και 1 ποτήρι γάλα περιέχει 310mg. Μερικές καλές μη-γαλακτοκομικές πηγές ασβεστίου περιλαμβάνουν:

1. Εμπλουτισμένα τρόφιμα σε ασβέστιο: χυμοί, ψωμί, φυτικά γάλατα όπως αμύγδαλου, σόγιας ή βρώμης. Ανακινήστε το χαρτοκιβώτιο πριν από τη χρήση, δεδομένου ότι το ασβέστιο μπορεί να κατακάθεται στον πυθμένα.

2. Μικρά ψάρια που καταναλώνονται με τα κόκαλα, όπως είναι οι σαρδέλες ή αθερίνα.

3. Λαχανικά πλούσια σ ασβέστιο, πχ. λάχανο. Ωστόσο, αυτή η ασβέστιο συχνά απορροφάται ελάχιστα λόγω της παρουσίας παραγόντων όπως φυτικό και οξαλικό οξύ.

Τροφές πλούσιες σε βιοδιαθέσιμο ασβέστιο:

• Μη-γαλακτοκομικα προϊόντα γάλακτος: 300 mg ασβεστίου ανά 240 ml

• Εμπλουτισμένος χυμός φρούτων ή λαχανικών: 300 mg ασβεστίου ανά 240 ml

• Εμπλουτισμένο τυρί σόγιας τόφου: 200 mg ασβεστίου σε 1/2 φλιτζάνι

• Μαγειρεμένα πράσινα λαχανικά: 200 mg ασβεστίου σε 1/2 φλιτζάνι 

• Αποξηραμένα σύκα: 100 mg ασβεστίου σε πέντε σύκα.

• Kale (λαχανίδα): 100 mg ασβεστίου σε 1/2 φλιτζάνι μερίδα.

• Μπρόκολο: 100 mg ασβεστίου σε 1/2 φλιτζάνι μερίδα.

• Σόγια: 100 mg ασβεστίου σε 1/2 φλιτζάνι μερίδα.

• Tempeh: 75 mg ασβεστίου σε 1/2 φλιτζάνι εξυπηρετούν.

• Βούτυρο αμυγδάλου: 75 mg ασβεστίου σε 2 κουταλιές της σούπας.

• Ταχίνι: 75 mg ασβεστίου σε 2 κουταλιές της σούπας.

να πάρω κάποιο συμπληρώμα του ενζύμου;

Στην αγορά υπάρχουν ένζυμα για να ενισχύσουν την πέψη της λακτόζης. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα αυτών των προϊόντων φαίνεται να διαφέρουν από άτομο σε άτομο (15).

Μία μελέτη εξέτασε τις επιδράσεις τριών διαφορετικών τύπων συμπληρωμάτων λακτάσης σε  άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη, που έλαβαν 20 ή 50 γραμμάρια λακτόζης (16).

Σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο και τα τρία συμπληρώματα λακτάσης βελτίωσαν τα συνολικά συμπτώματα στην δόση των 20 γραμμαρίων λακτόζης, αλλά δεν ήταν αποτελεσματικά στην υψηλότερη δόση των 50 γραμμάρια λακτόζης.

Από μελέτες έχει φανεί ότι μικρές τακτικές δόσεις λακτόζης στη διατροφή μπορεί να βοηθήσουν τα βακτήρια του εντέρου να προσαρμοστούν (17).

Σε μια μικρή μελέτη, εννέα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη παρουσίασαν τριπλάσια αύξηση στην παραγωγή λακτάσης, μετά από 16 ημέρες κατανάλωσης λακτόζης (18).

Απαιτούνται πιο αυστηρές δοκιμές πριν γίνουν οριστικές συστάσεις, αλλά μπορεί να είναι δυνατό να εκπαιδεύσετε το έντερό σας να ανέχεται τη λακτόζη.

Τα Προβιοτικά θα με βοηθήσουν;

Τα προβιοτικά είναι μικροοργανισμοί που ζουν συμβιωτικά στον οργανισμό μας και παρέχουν οφέλη για την υγεία, ενώ τα πρεβιοτικά είναι τύποι φυτικών ινών που λειτουργούν ως τροφή για αυτά τα βακτηρίδια. Η χρήση τόσο των προβιοτικών, όσο των πρεβιοτικών έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τα συμπτώματα της δυσανεξίας στη λακτόζη, ενώ ορισμένοι τύποι προβιοτικών και πρεβιοτικών μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικά από άλλα, ενώ ένα από τα πιο ευεργετικά προβιοτικά πιστεύεται ότι είναι τα Bifidobacteria, που βρίσκονται συχνά σε προβιοτικά γιαούρτια και συμπληρώματα (19).

Συμπέρασμα: Η αφαίρεση των γαλακτοκομικών από τη διατροφή των ατόμων με δυσανεξία στην λακτόζη μπορεί να εξαλείψει τα συμπτώματα, αλλά επίσης μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη πρόσληψη πολλών σημαντικών θρεπτικών συστατικών, αν η διατροφή δεν εμπλουτιστεί κατάλληλα. Ανάλογα την ιδιοδεκτικότητα ου κάθε ασθενούς, μικρές ποσότητες λακτόζης σε συνδυασμό με συμπληρώματα λακτάσης, αλλά και προβιοτικών- πρεβιοτικών μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη ποιότητα ζωής και στην ισορροπία της διατροφής.